Czym jest upadłość konsumencka?

Określenie „upadłość konsumencka” stanowi skróconą i potoczną nazwę postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Procedura ta została wprowadzona do polskiego systemu prawnego w 2008 roku. Od tego czasu została już kilkukrotnie znowelizowana, dzięki czemu stanowi skuteczny instrument pozwalający na oddłużenie. Celem postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jest wsparcie osób nadmiernie zadłużonych, które nie są w stanie poradzić sobie samodzielnie ze spłatą swoich zobowiązań. Niewątpliwie największą zaletą upadłości konsumenckiej jest możliwość uzyskania oddłużenia, czyli umorzenia zobowiązań powstałych przed ogłoszeniem upadłości i niezaspokojonych w toku postępowania. Umorzenie powoduje, że wierzyciel nie będzie mógł ich ponownie danych wierzytelności dochodzić (co jest jednym z elementów odróżniających postępowanie upadłościowe od egzekucyjnego). Ogłoszenie upadłości konsumenckiej ma nieść ze sobą nie tylko poprawę sytuacji finansowej dłużnika, lecz również ma przyczynić się do zaspokojenia wierzycieli w jak największym stopniu.

Kto może złożyć wniosek o upadłość konsumencką?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć:

  • osoba fizyczna, która nie prowadzi i nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej;
  • osoba fizyczna, która dawniej była prowadziła działalność gospodarczą, pod warunkiem, że upłynął już ponad rok do wyrejestrowania lub zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej oraz nie został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych (należy dodać, że zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej nie daje możliwości złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a jedynie o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy);
  • osoba fizyczna, która zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej nieujawnionej w żadnym rejestrze pod warunkiem, że nie został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych;
  • osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo rolne, która nie prowadzi innej działalności gospodarczej lub zawodowej;
  • akcjonariusz spółki komandytowo-akcyjnej, spółki akcyjnej oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jeśli nie prowadzi samodzielnie działalności gospodarczej lub zawodowej;
  • komandytariusz spółki komandytowej, jeśli nie prowadzi samodzielnie działalności gospodarczej lub zawodowej;
  • osoba fizyczna, która przestała być wspólnikiem spółki jawnej lub partnerskiej oraz komplementariuszem spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej (brak w tym zakresie ograniczenia czasowego do złożenia wniosku).

Warto również pamiętać, że na mocy nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe, która weszła w życie 24 marca 2020 r. wyjątkowo wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w stosunku do osoby, która zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej może złożyć również wierzyciel.

Co powinno znaleźć się we wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Dla ułatwienia i przyspieszenia procedury ogłoszenia upadłości konsumenckiej ustawodawca wprowadził wymóg złożenia wniosku na odpowiednim formularzu (który jest możliwy do pobrania na stronie https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/formularze-wnioskow-w-postepowaniu-upadlosciowym-cd .

We wniosku oprócz informacji dotyczących osoby dłużnika (takich jak: imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, numer PESEL itd.), należy również podać aktualny i zupełny wykaz majątku z jego szacunkową wyceną, podać dane wszystkich znanych wierzycieli wraz ze wskazaniem wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów ich zapłaty, wskazać czy istnieją wierzytelności sporne oraz wskazać listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika (np. hipoteka, zastaw). W miejscu przeznaczonym na uzasadnienie wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności, które przekonają Sąd, że ogłoszenie upadłości będzie konieczne. Ponadto na mocy najnowszej nowelizacji, która weszła w życie w dniu 24 marca 2020 r. konieczne będzie zawarcie również informacji o:

  • osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;
  • czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach (np. ich sprzedaż, darowizna);
  • czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł.

Warto również do wniosku dołączyć dokumenty potwierdzające okoliczności w nim wskazane (np. wezwania wierzycieli, zawarte umowy, pisma od komorników).

Jakie warunki muszę spełnić by złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Zmiana ustawy Prawo upadłościowe, która weszła w życie 24 marca 2020 r. w znacznym stopniu ograniczyła wymagania, jakie musi spełnić dłużnik by wobec niego sąd ogłosił upadłość konsumencką.

Jak już wskazywano powyżej wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć osoba, co do której nie będą stosowane przepisy o postępowaniu wobec przedsiębiorców. Kolejnym wymogiem jest stan niewypłacalności. Ustawa wskazuje, że dłużnik jest niewypłacalny jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych tj. opóźnienie w spłacie zaległych zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące.

Gdzie należy złożyć przygotowany wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Zgodnie z przepisami ustawy Prawo upadłościowe wniosek składa się do sądu właściwego dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. Domniemywa się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności w przypadku osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jest jej miejsce zwykłego pobytu. Należy podkreślić, że miejsce zwykłego pobytu nie musi pokrywać się z miejscem naszego zameldowania. Jednakże, jeżeli dłużnik nie ma Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zwykłego pobytu, wówczas właściwy jest sąd, w którego obszarze znajduje się majątek dłużnika.

Dla przykładu Pani Janina Kowalska mająca miejsce zwykłego pobytu w miejscowości Leszno (województwo wielkopolskie) wniosek powinna złożyć do Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, XI Wydział Gospodarczy do Spraw Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych.

Czy od złożenia wniosku o upadłość konsumencką należy uiścić jakieś opłaty?

Od wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej pobiera się opłatę podstawową tj. 30 zł. Kwotę tą można uiścić przelewem bezgotówkowym na numer rachunku bankowego sądu właściwego bądź bezpośrednio w kasie sądu. Dowód uiszczenia opłaty należy dołączyć do wniosku. W przypadku jednak, gdy zapomnimy uiścić opłaty Sąd powinien nas zobowiązać do jej uiszczenia w terminie 7 dni od otrzymania wezwania.

Warto również dodać, że istnieje możliwość wnioskowania o zwolnienie od obowiązku uiszczania kosztów sądowych. Należy wówczas wykazać, że nie jesteśmy w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny bądź, że poniesienie tych kosztów narazi nas na taki uszczerbek. Niezbędne będzie również dołączenie oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.

Złożyłem wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i co dalej?

Najnowsze zmiany w prawie upadłościowym mają na celu znaczne przyspieszenie postępowania upadłościowego. Przed dniem 24 marca 2020 r. sąd wyznaczał rozprawę i przesłuchiwał wnioskodawcę. Obecnie wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej będzie rozpatrywany przez sąd na posiedzeniu niejawnym („w zaciszy swojego gabinetu”). O decyzji sądu dowiemy się w przesłanej do nas korespondencji. Sąd uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości wydaje stosowne postanowienie. Z jego treści dowiemy się między innymi kto został naszym syndykiem (osoba, która zajmie się likwidacją naszego majątku) oraz w jakim trybie będzie prowadzone dalej postępowanie. Dalszym krokiem będzie konieczność skontaktowania się z wyznaczonym syndykiem. Warto również podkreślić, że z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości.

W jakim trybie może być prowadzone postępowanie upadłościowe konsumenta?

Obecnie wyróżniamy dwa tryby prowadzenia postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Są to:

  • tryb uproszczony;
  • tryb według przepisów o postępowaniu wobec przedsiębiorcy.

Tryb uproszczony będzie stosowany wobec dłużników, którzy nie posiadają majątku bądź majątek ten nadaje się do szybkiej likwidacji. Charakteryzuje się on tym, że syndyk będzie mógł samodzielnie podejmować czynności związane z likwidacją masy upadłości (jednakże jeżeli czynność syndyka ma dotyczyć nieruchomości lub składnika majątku o większej wartości konieczne będzie poinformowanie wierzycieli oraz sądu)

Prowadzenie postępowania upadłościowego według przepisów dotyczących przedsiębiorców może być stosowany wyjątkowo, wyłącznie jeżeli uzasadnione jest to znacznym rozmiarem majątku dłużnika, znaczną liczba wierzycieli lub innymi uzasadnionymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania.

W tym miejscu należy również zaznaczyć, że ustawodawca przewidział również trzecią możliwość uzyskania oddłużenia – poprzez zawarcie układu z wierzycielami bez ogłaszania upadłości. Postępowanie to toczy się na wniosek konsumenta lub decyzją sądu, jeżeli możliwości zarobkowe dłużnika i jego sytuacja zawodowa wskazują na zdolność dłużnika do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu, a także jeżeli istnieje możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami (procedura ta będzie w znacznym stopniu przypominać restrukturyzację, niż postępowanie upadłościowe).

Jakie czynności w toku postępowania upadłościowego wobec konsumenta może podejmować syndyk?

Syndyk wykonuje szereg czynności w toku postępowania upadłościowego. Po pierwsze syndyk ma obowiązek zawiadomienia wierzycieli, małżonka upadłego oraz inne organy o ogłoszeniu upadłości. Wierzyciele mogą w terminie 30 dni od ogłoszenia upadłości dokonać zgłoszenia swoich wierzytelności do syndyka. Syndyk będzie badać czy wierzyciel spełnił wszystkie stawiane mu przez ustawę wymogi do prawidłowego zgłoszenia wierzytelności. Po drugie z dniem ogłoszenia upadłości syndyk obejmuje zarząd nad masa upadłości. Oznacza to, że dłużnik traci możliwość korzystania i rozporządzania swoim majątkiem. W celu ustalenia składu masy upadłości syndyk sporządza spis inwentarza oraz spis należności. Obowiązkiem syndyka jest również zabezpieczenie masy upadłości przed zniszczeniem lub uszkodzeniem. W początkowej fazie postępowania sporządza się również spis wierzytelności. W dalszej kolejności syndyk przechodzi do likwidacji majątku upadłego m.in. poprzez sprzedaż składników wchodzących w skład masy upadłości. Warto również wskazać, że po ogłoszeniu upadłości zasadniczo postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Syndyk regularnie składa również sprawozdania rachunkowe oraz ze swoich czynności.